Versieringstechnieken met edelsmeden

Versieringstechnieken zijn technieken om het sieraad of object te bewerken/te sieren, zodat er verschillende contrasten en accenten in het werkstuk ontstaan.

Er bestaan vele soorten technieken binnen het vak goud en zilversmeden zoals:

• drijven of smeden en ciseleren (vervormen van metaal met behulp van ponsjes): vervormen van metaal met hamers op verschillende soorten aambeelden.
• giettechnieken: vloeibaar metaal in een vorm gieten.
• etsen: verdieping aan brengen door baden in zuur.
• emailleren: aanbrengen van een laagje gekleurde glassoort.
• niëlleren: lijkt op emailleren alleen wordt er i.p.v. email, niëllo (tula) op het metaal aangebracht en is zwart van kleur.
• graveren: tekening of lijnenspel maken in het oppervlak van het metaal.
• granuleren of filigraan: kleine bolletjes of kleine draadversieringen aanbrengen.
• reticuleren: is een oppervlakte verandering/versiering die ontstaat door het metaal, zilver of goud, te verwarmen waardoor een hoog-reliëf ontstaat.
• intarsia of damasceren: inleggen van een zacht metaal in een harder basismetaal.
• keum boo: goudfolie van 24 karaat  aan brengen op zilver.
• zetten van stenen.
• (chemisch)kleuren van metalen.
• figuratie of ajour zagen: open zagen van vormen uit het metaal.
• mokume-gane: lagen metaal op elkaar gehecht d.m.v. warmte en druk, waardoor er een boomschorseffect ontstaat. Zie Mokume-gane.

Hier beneden beschrijf ik een paar versieringstechnieken waar gevorderde cursisten in een les mee experimenteren.

Drijven en smeden

Het vervormen van metalen en het rond/vlak en bol/hol smeden van het metaal.

Werkwijze: Vaak is het metaal te hard om het te smeden, men moet het dan eerst uitgloeien en afkoken in het zuur. Voor het smeden gebruikt men een hamer en aambeeld(verschillende soorten hamers en aambeelden). Het gereedschap moet goed schoon zijn (het liefst gepolijst), zonder krasjes en diepe putten. Als men hiermee gaat smeden kunnen de krasjes en putten beschadigingen in het oppervlak van het metaal veroorzaken. Na het gieten van stafmateriaal moet men het metaal eerst goed door smeden voordat men vierkant of plaat materiaal gaat walsen. Zodra men merkt dat na het smeden of walsen het materiaal weer hard geworden moet het metaal opnieuw uit gegloeid worden, om zo weer verder te gaan met het smeden. Bij Zilversmeden wordt vaak gebruik gemaakt van drijven van het metaal, hierbij gaat men van een vlak stuk plaat materiaal een beker of vaas vormen zonder er aan te solderen, dus als het ware uit een stuk smeden.

Voorbeeld van het drijven en smeden bij zilversmeden. Zie meer op pagina Zilversmeden.

Ciseleren Belangrijkst gereedschap bij ciseleren zijn hamer en ponsen. De pons wordt tussen duim en wijsvinger vast gehouden en de twee andere vingers glijden over het oppervlak van het metaal, terwijl men met de hamer op de bovenkant van de pons slaat en zo een reliëf in het materiaal achterlaat. Zie hier een interessant filmpje op youtube over deze techniek.

Giettechnieken

Er zijn verschillende soorten giettechnieken zoals:

• Slingergieten of de verloren wasmethode, positieve vormen van het te maken product worden eerst van was gemaakt, in een spuitgietmachine, of met rapid prototyping-technieken. Verschillende van die wasproducten worden aan een gietboom geplakt, een vertakte structuur van gietkanalen. De hele gietboom wordt vervolgens in meerdere stappen voorzien van een stevige keramische laag. Zie foto's van slingergiet proces hier beneden en een filmpje op youtube.
• Vacuümgieten, Door het gieten onder vacuüm kunnen dikwandige producten praktisch zonder luchtinsluitingen worden gegoten. Deze giettechnieken worden voornamelijk gebruikt bij serieproducten.

• Gieten in Sepia, dit is de schaal van een inktvis die vaak aanspoelt op het strand. Door in het zachte gedeelte van de schaal iets weg te halen of een ringmodel er in te drukken, maakt men een negatieve vorm in de schaal en gebruikt men de sepia schaal als mal.

 

In een smeltbakje verwarmt men het metaal tot dat het gesmolten is en giet deze in het malletje van Sepia.

• Gieten in metalen gietvormen gebruikt men om zelf plaat en draad te maken.(zie fig. 4 en 5)

 

• Zandgieten, in het zand wordt een gietmodel gemaakt en daarna gesmolten metaal in gegoten. Dit noemt men de Delftse gietmethode.

• Gieten in water of in kikkererwten

Je kunt ook organische vormen gieten. Bijvoorbeeld in macaroni, spaghetti, erwten, kikkererwten of gewoon in water gieten. Het is een leuk experiment en een beetje verslavend. De gekste vormen ontstaan, zie hier op deze pagina de resultaten.

 

Etsen is een oppervlaktebehandeling waarbij een oppervlak van het metaal met een zuur wordt behandeld. Daarbij wordt het metaal gedeeltelijk met een zuur bestendige lak bedekt zodat er een verdieping ontstaat, een reliëf.

Emailleren Een laagsmeltende glassoort wordt aan gebracht op het metaal,dit kan zijn, koper, zilver, goud. Er zijn verschillende emailleer technieken zoals: Email cloisonne, hierbij wordt de emails gescheiden door dunne metalen stripof draad. Zie filmpje op youtube. Email champleve, een geetste plaat wordt in het lager liggende gedeelte email aangebracht. Email fenetre, in een geraamte van draadwerk wordt email aan gebracht zodat dit doorschijnend wordt,net als een raam dus. Email peinture, hierbij wordt het email rechtstreeks op het metaal aan gebracht,net als bij schilderen. Zie Workshop Emailleren

Granuleren en filigrain

Granuleren is een techniek waarbij zeer kleine bolletjes metaal op het werkstuk worden aangebracht. Denk maar aan een zeeuwsknopje! Filigrain is een techniek waar het sieraad is versierd met veel kleine gekrulde stukjes draad.Zie hier op youtube een filmpje over filigrainwerk.

Beide van deze technieken worden gesoldeerd met soldeerpoeder!

Zetten van stenen Er bestaan veel soorten zettechnieken met edelstenen, zoals:

• Chaton – Klauwzetting (prong setting)
• Kast zetting (bezel setting)
• Span zetting (tension setting)
• Incustratie zetting
• Pavé zetting (pave setting)
• Micro pavé zettingen
• Gladomzettingen
• Railzettingen

Ook zijn er veel geslepen vormen bij edelstenen, zoals vb. cabochon, baguette, prinses of briljant geslepen edelstenen. De makkelijkste zetting zal ik hier beschrijven.

Kastzetting Dit is de meest gebruikte zetting. De zetkast maakt men door een dun strookje metaal uit te zagen en dit rond te buigen met een tangetje zodat de steen erin past,deze soldeert men boven op een vlak plaatje, dit wordt de bodem van de steen. Als men de steen wil laten doorschijnen (zodat er licht door komt) zaagt men de bodemplaat open, zodat er allen nog een randje over blijft die steun geeft aan de steen. Zie tek.

Een andere manier is om twee ronde zetkastjes te maken die in elkaar passen, maar dat de binnenste ring iets lager ligt dan de buitenste en zo dient als ondersteuning van de steen. Zie tek. Deze zettingen kunnen ook met vierkant of andere vorm stenen gemaakt worden, zolang de rand maar goed om de steen sluit. Daarna gaat men de rand tegen de steen aan slaan, waarbij men gebruik maakt van een zetpons en hamer. Hierbij moet men zorgen dat de steen niet geraakt wordt.

Als laatste vijlt men, met een kleine vlakke vijl, het zet randje strak en daarna polijsten.

Kleuren van metalen Het kleuren van metalen kan ten doel hebben het oppervlak te beschermen tegen atmosferische invloeden. Het doel van metaal kleuren bij edelsmeden is om de vorm of het relief zo goed mogelijk tot uiting te brengen, contrastwerking wordt door kleur versterkt. Een belangrijke regel is, dat de gehele bewerking van het kleuren met grote zorgvuldigheid dient te worden uitgevoerd,van het begin tot het eind. Dwz. Ontvetten en oxidevrij!

• Beitsen met zwavel, geeft bij koperlegeringen een bruine kleur en bij zilver een zwarte kleur.
• Patina, geeft een groene kleur bij koper legeringen. (bronzen beelden)
• Langzaam verwarmen, geeft bij koper een rood tot paarse kleur (is niet lang houdbaar)

Alternatieve kleurtechnieken met huishoudmiddelen,

• Citroenen doormidden snijden en een paar weken in laten werken op het metaal, het citroenzuur zal een etsende werking hebben en laat een patroon van de citroen achter in het metaal.
• Ammoniak kleurt messing zwart en koper groen tot blauw.

De rest zou men thuis zelf kunnen uitproberen wat het voor een effect geeft op verschillende metalen. Ook is het leuk om daar nog spaghetti of houtzaagsel aan toe te voegen, dan ontstaat er een patroon in het metaal. Om de kleuren langer houdbaar op het metaal te houden kan men deze lakken of een laagje was aan brengen.

Figuratie, ajour zagen Ajour betekent opengewerkt. Deze techniek houdt in het open zagen van bepaalde onderdelen van je werkstuk zodat deze er versiert uit zien.

Mokume Gane Betekent letterlijk houtnerf metaal en is afkomstig van een oud Japanse smeedtechniek die vaak gebruikt werd bij het versieren van Samurai zwaarden. Verschillende lagen metaal, dat kan zijn, goud, zilver, koper, messing, tombak worden dmv temperatuur en druk aan elkaar gesmolten, dit proces noemen we wellen, waardoor er een grote blok Mokume ontstaat met daarin verschillende lagen metaal. Door een verspanende bewerking (vijlen, boren, frezen, beitelen) afgewisseld door het dunner smeden van deze blok, ontstaan er patronen in het metaal. Deze lijnen en patronen krijgen meer contrast door het metaal te oxideren of te behandelen met een speciaal soort beits.

Zie Mokume-gane.