Een stukje geschiedenis van de Tramkade te Hertogenbosch
Waarom heet het Zand ‘t Zand ?
De Tramkade straat ligt in de wijk ‘t Zand. Voor de stadsuitbreiding was dit een zeer laaggelegen terrein en moest echter gemiddeld 4 meter worden opgehoogd. Dit was een kostbare zaak en omdat het rijk vrijwel geen financiële steun bood moest de stad zelf de kosten dekken. De zandophoging werd uiteindelijk tussen 1889 en 1893 uitgevoerd. Ruim 8.300.000 m3 zand werd op de Vughterheide uitgegraven en via een tijdelijk spoor naar het Zand vervoerd. Het Zand dankt zijn naam aan deze ophoging.
De Mengfabriek was een voormalige meelfabriek en is tussen 1900 en 1909 gebouwd in traditioneel-ambachtelijke stijl. Uitermate gunstig gelegen aan water en spoorwegen. Opdrachtgever was H. Bruyelle, het ontwerp van de architect F.C. de Beer. De meelfabriek van Bruyelle bevindt zich in de noordelijke uithoek van de wijk Het Zand. In 1948 ruilde de meelfabriek van plek met de mengvoederfabriek Koudijs uit Rotterdam. Vanaf 1983 kwam de fabriek in bezit van De Heus Voeders.
Het Werkwarenhuis was vroeger aan de voorzijde een kantoorgebouw met garage en woningen ten zuiden van het pakhuis. Het midden gedeelte was de machinekamer. Gebouwd tussen 1950-1951. Dit bouwdeel heeft drie bouwlagen onder een plat dak. Er waren verschillende functies ondergebracht. De twee woningen bevonden zich op de verdiepingen in het meest zuidelijke deel. Hieronder was op de begane grond het kantoor gevestigd. Tussen het pakhuis en het kantoor was een garage met erboven het kleedlokaal en schaftlokaal voor het fabriekspersoneel. De uitbreiding van de veevoederfabriek is opgetrokken in baksteen met een stalen constructie en had stalen ramen. Met uitzondering van het afgebroken silogebouw zijn de gebouwen uitgevoerd met platte daken. Door latere op- en aanbouwen zijn de meeste gevels sterk aangetast. Daarnaast is het merendeel van de vensters vervangen door kunststof kozijnen uitgebroken of dichtgezet. Alleen in de voormalige woningen zijn nog enkele details zoals de balkondeuren, binnendeuren en trappen origineel gebleven.
Bron: bouwhistorisch onderzoek koudijs-deHeus s-Hertogenbosch, DOOK erfgoedwerk 2014
Laat De Heus vonken!
2014 - Vrijdag 23 mei 2014 organiseerde het Bosch Architectuur Initiatief (BAI) een architectuurvisite op het fabriekscomplex van De Heus. Veertig belangstellenden konden het rijksmonument langs de Dieze bezoeken. De gemeente 's-Hertogenbosch wil van het gebied een cultureel trefpunt maken. Het BAI heeft een ontwerpwedstrijd uitgeschreven voor het fabrieksterrein. Voor geïnteresseerde bezoekers een laatste kans om het gehele complex te bezichtigen.
Sinds 1 april 2014 zwijgen de machines voorgoed en zijn de silo's leeg. Het hele complex is in 2008 door de gemeente 's-Hertogenbosch voor een bedrag van 30 miljoen euro aangekocht. In 2010 startte een initiatief van inventieve Bosschenaren om op het terrein een creatief en industrieel stadspark te ontwikkelen. Samen met het Rotterdamse bureau ZUS ontstond het plan 'Tuin United'. Door verslechterende economische omstandigheden en het uitblijven van draagvlak bij overheid en bedrijfsleven, werd het project in 2013 stopgezet. De gemeente beoogt van de Kop van 't Zand een culturele hotspot te maken. In het gebied ontstaat een nieuwe, dynamische samenleving: een sociaal, cultureel en economisch trefpunt met een internationale uitstraling. Het BAI heeft in 2014 een jaarlijkse Ontwerpprijsvraag uitgekozen: 'Laat De Heus Vonken'. Om De Heus tot zo'n middelpunt te laten uitgroeien, is er volgens het BAI een vonk nodig die de plek kan doen ontbranden. Een eerste aanzet tot het teruggeven van deze toplocatie aan de stad en haar inwoners. Een impuls die de komende jaren moet leiden tot tal van activiteiten die Den Bosch van nieuwe culturele zuurstof gaat voorzien. De ideeënprijsvraag - in samenwerking met de gemeente en 'Coöperatie in opbouw' - vroeg belangstellenden een ontwerp te maken voor een 'bouwsel' (tijdelijk, maximaal 10 jaar). Met alle ingezonden ontwerpen wilde het BAI vorm geven aan een 'ideeëncatalogus'. Projectideeën konden tot 6 juni 2014 ingeleverd worden. De prijsuitreiking was op 27 juni 2014 tijdens de BAI Night in de Verkadefabriek.
Bron: www.bai-s-hertogenbosch.nl, www.bossche-encyclopedie.nl
In 2015 begon de bouw aan deze experimentele creatieve wijk die sociaal, cultureel en duurzaam zal zijn. Het terrein opent zich geleidelijk voor publiek en bloeit op. Het moet een culturele hotspot worden, en niet zomaar een. De verschillende projecten zullen leiden tot een gevarieerd cultureel aanbod, innovatief onderwijs, en een toevoeging aan toerisme en recreatie (de ligging aan het water leent zich hier uitstekend voor). Nieuwe functies van samenleven, werken en beleven worden onderzocht en toegepast voor duurzame ontwikkeling van dit gebied en de directe omgeving. Stichting Tramkade wordt hiervoor opgericht.
Stichting Tramkade
Op de plek van Metalartcreations zat voorheen de Stichting Tramkade met als visie de zelfgemaakte stad, een duurzame, sociaal culturele wijk neerzetten. Maar niet volgens de aloude -door de gemeente gefiatteerde - procedures, maar van onderen af door zelfstandige initiatieven te faciliteren. Sterker nog de stichting Tramkade wilde er samen met de Verkadefabriek en de W2 fabriek een tegenwicht vormen tegen de, wat Snijders (voormalige wethouder) noemde, de gestolde stad.
De Mengfabriek met de conceptbouwers laten zich inspireren door de biobased- en de circulaire economie maar gaan hierin nog een stapje verder en streven naar een biobased community. De circulaire economie wil de herbruikbaarheid van producten en grondstoffen maximaliseren en waarde vernietiging minimaliseren.
Het Werkwarenhuis met Pleisterplaats de Vrijheid brengt het maken terug naar de stad. Een netwerk van creatieve ondernemers die het ambacht verstaan en denkers die sociale processen in de samenleving opnieuw vormgeven. Om te werken aan een inclusieve economie waarin iedereen naar vermogen participeert en betekenisvol kan werken en leven centraal staan. Deze gedachte willen de mensen van Stichting Tramkade doortrekken tot alle facetten van het gebied.
In die stichting Tramkade zijn de initiatiefnemers en ontwikkelaars , zoals Pleisterplaats De Vrijheid de Gemeente en de Conceptbouwers. In deze circulaire en inclusieve economie is het belangrijk een plek te bieden aan de gehele maatschappij op basis van een breed draagvlak; al meer dan 50 initiatieven/organisaties, ondernemingen en instanties hebben zich aangesloten. Bron: https://www.bastionoranje.nl/index.php?pagina=nieuws&categorie=1170&artikel=11692
Opening Tramkade/Werkwarenhuis 16 mei 2015 https://www.bd.nl/s-hertogenbosch/opening-tramkade-is-startpunt-van-spannende-reis~a8a22921/
De eerste stappen werden gezet en de eerste projecten hebben zich gevestigd, waaronder De Mengfabriek (laboratorium voor lokale en circulaire economie) en Werkwarenhuis Social-Label (ontwerpend lab voor sociale maakeconomie) en sinds 2022 zijn de Kaaijhallen verandert tot Skatepark. In de Kaaihallen zitten het World Skate Centrum en de Makersstraat. In de Makersstraat zitten verschillende (creatieve) ondernemers met hun werkplaats. Het World Skate Centrum is een toonaangevende skatebaan in Nederland, waar onder andere het olympisch team traint. Ook is de skatebaan open voor het publiek. Hoe het zich verder zal ontwikkelen weet niemand maar dat is nu juist een van de verdienste van deze plek. We zullen het zien!
Zie: https://www.denbosch.nl/nl/projecten/spoorzone/bossche-stadsdelta
2018 De Tramkade ontwikkelt zich steeds verder voor meer informatie hierover zie http://www.tramkade.nl
Het Werkwarenhuis waarin verschillende creatieve huurders meewerken aan een gesamtkunstwerk, zie https://werkwarenhuis.nl/wie-huurt-er-bij-het-werkwarenhuis/
Het Werkwarenhuis ligt in het hart van terrein Tramkade. Een experiment om een verlaten fabriek geleidelijk te transformeren tot een nieuwe werkplek voor de stad. In het voorste gebouw huren verschillende creatieve zelfstandige een atelierruimte zoals Metalartcreations en Doesdesign. In het monumentale conceptstore met werk-units in de herstemde graansilo’s en watertorens kun je de sociaal duurzame designproducten van Social-label bewonderen en Loop daarna binnen bij Restaurant Van Aken voor een kop koffie, een creatieve plek waar een diversiteit aan bezoekers samen eten, drinken en ideeën uitwisselen. Het Werkwarenhuis was in 2017 genomineerd voor de Erfgoedprijs Brabant.
De Mengfabriek , zie http://www.mengfabriek.nl/#kom-langs
Dit als rijksmonument beschermde gebouw dateert uit 1909. Toen gaf H. Bruyelle opdracht voor de bouw van een meelfabriek naar ontwerp van de Tilburgse architect F.C. de Beer. Deze architect is ook verantwoordelijk geweest voor de aan de Parallelweg gelegen Grassofabriek. Sinds 1948 werd de meelfabriek geëxploiteerd door de firma Koudijs die hier omvangrijke uitbreidingen heeft gerealiseerd. Daarbij is de voormalige insteekhaven gedempt, de maalderij en magazijnen werden gebruikt voor opslag en de wasserij voor kantoorruimte. De omvangrijke graansilo’s zijn buiten werking gesteld. De oude kern van de fabriek werd gevormd door een U-vormig gebouw met een trappenhuis en een waterreservoir voor de sprinklerinstallatie dat boven het dak uitsteekt. De U-vorm is nu buitenruimte geworden waardoor deze goed zichtbaar is.